1.KHÁI NIỆM LÃO HÓA MẠCH MÁU SỚM
Trên thực tế có những trường hợp có cách biệt lớn giữa tuổi theo khai sinh và tuổi sinh học. Có thể lấy ví dụ của một người tuổi mới ngoài 30 nhưng nghiện rượu và nghiện thuốc lá nặng.
Ở người này có thể thấy những dấu hiệu lão hóa sớm về mặt sinh học như da nhăn nheo và thở khó khăn khi gắng sức (do suy giảm chức năng hô hấp). Sự lão hóa sớm về mặt sinh học này không chỉ biểu hiện ra bên ngoài mà còn hiện diện ở nhiều nội tạng.
Trong thời gian gần đây, nhiều nhà nghiên cứu đã đề cập đến khái niệm lão hóa mạch máu sớm (Early Vascular Aging, viết tắt là EVA). Trong quá trình lão hóa mạch máu bình thường, có sự thay đổi chậm của cấu trúc và chức năng mạch máu, dẫn đến giảm độ đàn hồi và tăng độ cứng của các động mạch lớn. Quá trình này có liên quan với những thay đổi về cấu trúc và sinh hóa phụ thuộc tuổi, ví dụ thay đổi lượng elastin và collagen trong thành mạch. Ở nhiều người, song song với quá trình lão hóa bình thường này có sự lão hóa bệnh lý của động mạch (xơ vữa động mạch) với những sang thương đặc trưng và sự hình thành mảng xơ vữa trong thành động mạch. Sự lão hóa bệnh lý bắt đầu với hiện tượng tăng bề dày của lớp áo trong-áo giữa (intima-media thickness, viết tắt là IMT) thành động mạch, đi kèm với bất thường của dãn mạch qua trung gian nội mô và giảm hoạt tính tiêu sợi huyết. Khi lão hóa bệnh lý chồng lên lão hóa bình thường, lão hóa chung của mạch máu sẽ xuất hiện sớm hơn và tiến triển nhanh hơn. Hệ quả của lão hóa mạch máu sớm là sự xuất hiện sớm của những bệnh tim mạch như bệnh mạch vành, bệnh mạch máu não (đột quị, cơn thiếu máu não thoáng qua) và bệnh động mạch ngoại vi. Sa sút trí tuệ do nguyên nhân mạch máu với những biểu hiện như rối loạn chức năng nhận thức, trầm cảm, mất trí nhớ cũng có nguồn gốc từ lão hóa mạch máu sớm.
Trong lĩnh vực sinh học phân tử có một khám phá thú vị về sự teo telomere liên quan với lão hóa mạch máu sớm. Telomere là những cấu trúc chromatin chuyên biệt tạo nên đầu của chuỗi xoắn DNA, chúng bị rút ngắn lại mỗi lần tế bào phân chia cho đến khi tế bào không phân chia được nữa. Ở những người có lão hóa mạch máu sớm, có bệnh mạch vành, đái tháo đường týp 2, béo phì hoặc nghiện thuốc lá, các telomere ngắn hơn đáng kể so với người khỏe mạnh. Lão hóa mạch máu sớm có thể phát hiện bằng những nghiệm pháp cận lâm sàng như đo IMT động mạch cảnh, đo vận tốc sóng mạch (pulse wave velocity) và tính các chỉ số huyết áp động mạch chủ trung tâm. Bảng 1 tóm tắt đặc điểm của lão hóa mạch máu sớm.
Đặc điểm lão hóa mạch máu sớm
2.CHẨN ĐOÁN LÃO HÓA MẠCH MÁU SỚM
Ở những người không có bệnh tim mạch trên lâm sàng nhưng có xác suất cao bị các biến cố tim mạch nặng trong tương lai, việc phân tầng nguy cơ rất quan trọng nhằm hướng dẫn điều trị phòng ngừa tiên phát. Bên cạnh việc tầm soát các yếu tố nguy cơ tim mạch kinh điển (như hút thuốc, ít vận động thể lực, béo phì, tăng cholesterol, đái tháo đường hoặc rối loạn dung nạp glucose, tăng huyết áp, tiền sử gia đình mắc bệnh tim sớm), việc phát hiện lão hóa mạch máu sớm cũng giúp ích nhiều cho phân tầng nguy cơ. Như đã nói ở trên, các phương pháp cận lâm sàng chẩn đoán lão hóa mạch máu sớm gồm đo vận tốc sóng mạch, đo IMT động mạch cảnh và tính các chỉ số động mạch chủ trung tâm.
Nghiều nghiên cứu đã chứng minh các phương pháp cận lâm sàng này khi phối hợp với các yếu tố nguy cơ kinh điển giúp tăng khả năng dự báo các biến cố tim mạch nặng. Trong một nghiên cứu đoàn hệ kéo dài 5,9 năm trên 1045 bệnh nhân tăng huyết áp, Boutouyrie và cộng sự khảo sát giá trị dự báo các biến cố mạch vành nặng của vận tốc sóng mạch (vận tốc lan từ động mạch cảnh đến động mạch đùi) khi phối hợp với thang điểm Framingham. Kết quả nghiên cứu cho thấy vận tốc sóng mạch có giá trị dự báo cao nhất ở những bệnh nhân được xếp vào nhóm nguy cơ thấp theo thang điểm Framingham. Phối hợp đo vận tốc sóng mạch giúp tăng có ý nghĩa giá trị dự báo của thang điểm Framingham: Diện tích dưới đường cong ROC tăng từ 0,65 ± 0,07 lên 0,76 ± 0,09 (p < 0,001) (hình 1). Nghiên cứu của Mattace-Raso và cộng sự trên 2835 người cao tuổi cũng cho kết quả tương tự: Khi phối hợp đo vận tốc sóng mạch với đánh giá các yếu tố nguy cơ tim mạch kinh điển, khả năng dự báo nhồi máu cơ tim và đột quị (thể hiện qua diện tích dưới đường cong ROC) tăng có ý nghĩa (hình 1)
Hình 1: Đo vận tốc sóng mạch giúp tăng khả năng dự báo các biến cố tim mạch nặng, thể hiện qua tăng có ý nghĩa diện tích dưới đường ROC, trong 2 nghiên cứu của Boutouyrie và Mattace-Raso. PWV: vận tốc sóng mạch; FRS: thang điểm Framingham; CV RF: yếu tố nguy cơ tim mạch kinh điển.
Đo IMT động mạch cảnh được thực hiện với đầu dò siêu âm B-mode có độ phân giải cao. Các vị trí được khảo sát gồm động mạch cảnh chung, hành cảnh và động mạch cảnh trong. Nghiên cứu lớn nhất xác nhận giá trị dự báo các biến cố tim mạch nặng của IMT động mạch cảnh là ARIC (Atherosclerosis Risk in Communities), một nghiên cứu có sự tham gia của hơn 15.000 người thuộc cả 2 giới nam và nữ, tuổi từ 45 đến 64, được tuyển chọn từ 4 cộng đồng khác nhau ở Hoa Kỳ và được theo dõi từ 4 đến 7 năm (trung bình 5 năm). Kết quả ARIC cho thấy IMT động mạch cảnh càng dày thì nguy cơ bị các biến cố tim mạch nặng trong tương lai càng cao. Ngoài ARIC còn có 3 nghiên cứu đoàn hệ tiến cứu khác chứng minh giá trị dự báo các biến cố tim mạch nặng của IMT động mạch cảnh là CHS (Cardiovascular Health Study), KIHD (Kupio Ischemic Heart Disease) và nghiên cứu Rotterdam.
Bằng cách phối hợp 2 phương pháp đo áp lực tiếp xúc (applanation tonometry) tại động mạch quay và phân tích sóng mạch, các nhà nghiên cứu có thể tính được các chỉ số huyết áp động mạch chủ trung tâm gồm huyết áp tâm thu động mạch chủ trung tâm, huyết áp mạch động mạch chủ trung tâm và chỉ số gia tăng (augmentation index). Các chỉ số này giúp phát hiện sự lão hóa mạch máu sớm và có giá trị dự báo các biến cố tim mạch nặng. Nghiên cứu CAFE (Conduit Artery Function Evaluation) thực hiện trên 2199 bệnh nhân tăng huyết áp nguy cơ cao cho thấy ứng với mỗi mức tăng 10 mm Hg của huyết áp mạch động mạch chủ trung tâm, nguy cơ bị các biến cố tim mạch nặng tăng 13% (KTC 95% từ 2% đến 26%).
PK ĐỨC TÍN
Tin tức liên quan
Điện thoại bàn: (028) 3981 2678
Di động: 0903 839 878 - 0909 384 389